Luidt de zelfrijdende auto nieuw tijdperk in?

Of je nu een ‘petrolhead’ bent of niet, autorijden doen we bijna allemaal. Qua mobiliteit zijn mensen ontzettend afhankelijk van de auto, onze levensstijl is er min of meer op gebaseerd. Heb je geen rijbewijs of auto, dan voel je je al gauw schuldig om bij vrienden of familie te smeken om ergens te komen. Hoe gaat dat straks als je de zelfrijdende auto kunt nemen?

Er is een kans dat de petrolhead een met uitsterven bedreigde soort gaat zijn. Zoals de laatste koppige, paardrijdende cowboys in de pionierstijd van Amerika verdwenen, zo zullen autoliefhebbers die niets moeten van elektrische aandrijving en zelfrijdende systemen het vast een beetje benauwd krijgen. Inmiddels rijden er al auto’s rond met een classificatie van niveau 2 van autonomie en dat zal rap naar een hoger niveau gaan.

Bovenstaand YouTube-filmpje legt de levels van autonoom rijden uit

De toegangspoort voor autonoom vervoer

Voor een nieuw type auto de weg op mag gaan, moet de RDW hem goedkeuren. De fabrikant maakt een voertuig en de RDW controleert of hij aan de wetgeving voldoet. Is dat het geval, dan kan de fabrikant beginnen met produceren en verkopen. “In feite is de RDW de toegangspoort van de openbare weg,” aldus Gerben Feddes, de senior adviseur intelligent mobility.

De basiseisen liggen vast in Europese verdragen en gelden dus niet alleen voor Nederland. Zo moeten volgens het Verdrag van Amsterdam uit 2016 de Europese lidstaten klaar zijn voor het toestaan van zelfrijdende auto’s op de weg. Daar zijn uitgebreide tests voor nodig en moeten duidelijke afspraken gemaakt worden over de specificaties van de autonome voertuigen.

Met proeven rijden de wagens nu op vaste routes volgens Feddes: “De zelfrijdende systemen kunnen niet goed omgaan met onverwachte situaties, wij als mens wel. Zonder dat we de weg van tevoren kennen, kunnen we goed inschatten hoe we moeten reageren als er iets gebeurt. De autonome wagens kunnen alleen op een route rijden die vooraf in kaart is gebracht, zodat de risico’s bekend zijn.”

De RDW gebruikt daarvoor een complete overzichtskaart van Nederland waarop te zien is waar de instantie ontheffingen heeft verleend. Alsof iemand een pak gekleurde hagelslag over een plattegrond heeft uitgestrooid, zijn de wegen waarop gereden felgekleurd. Een groene streep betekent een afgeronde test op die weg en kan dus geschikt zijn voor nieuwe.

Zelfrijdend door combinatie van technieken

Ook de auto’s zullen gebruik kunnen maken van kaarten. Reden genoeg voor TomTom om aan boord te stappen en 3D-kaarten te ontwikkelen. Deze moeten wel heel gedetailleerd en up-to-date zijn, want het ‘brein’ van de zelfrijdende auto er voor een groot deel vanaf. De auto moet immers wel weten waar een zebrapad op de weg ligt als hij zich door een druk punt heen manoeuvreert.

Volgens Feddes zullen de auto’s uiteindelijk uitgerust zijn met een combinatie van technieken waaronder GPS, maar nu voor de navigatie vooral gebruik maken van sensoren en camera’s. “Die zorgen ervoor dat je binnen de lijnen blijft rijden. Op het moment dat je gaat inhalen of van de snelweg af wilt, moet de auto wel kunnen weten of er geen ander verkeer rijdt en wanneer hij moet bijsturen. Stel je krijgt pech met een zelfrijdende auto en hij wil weten waar de eerstvolgende vluchtstrook is, dan zal je gedetailleerde kaarten nodig hebben. Dan moet de auto op basis van GPS en sensoren kunnen zien: ‘de afstand tussen de vangrail en de auto is zes meter, ik zit nu op de eerste rijstrook en moet over 500 meter eraf.’”

liDAR

Eén van de belangrijkste technieken voor zelfrijdende auto’s is liDAR. Bij het 5G Lab in Groningen staat momenteel een busje van Navya die hierover beschikt. Testingenieur Ehetasham Tahir legt uit wat dit inhoudt: “Met liDAR scant een zelfrijdende auto net als met radar de omgeving, maar op basis van lichtsignalen in plaats van geluidsgolven.” De Navya heeft acht liDAR-sensoren en twee camera’s die als haar ogen functioneren en is daardoor nog veel nauwkeuriger dan de EasyMile die eerder in Groningen rondreed. “Hij scant alles, of het nou een vogel of een verkeersbord is. Door de combinatie van liDAR en camera’s kunnen we zien welke objecten de auto herkent, hoe ver deze is en hoe de auto moet reageren.”

Volgens Koelikamp, projectmanager bij Provincie Groningen, moeten de voorwerpen wel eerst handmatig geclassificeerd worden voor een zelfrijdende auto met liDAR zelf kan bepalen dat een vogel geen verkeersbord is. “We reden laatst een proefrondje en toen had iemand een paal langs de weg gezet met een lint eraan dat over de weg wapperde. Het busje ging toen gelijk stilstaan, want die herkende een object. Prima qua veiligheid, maar daar schiet je niet mee op.”

“Daarom moeten we zoveel mogelijk classificeren, iets waar we in de simulator veel mee bezig zijn,” doelt hij op een aparte ruimte met een aantal grote schermen die in het Groningse provinciehuis staan. “Als je techniek dingen kunt leren en dat in de simulator test, hoef je in het echt veel minder kilometers te rijden. We hebben niet het budget van grote bedrijven als Google om miljoenen kilometers af te leggen in de praktijk.”

Via bovenstaand YouTube-filmpje kan je door de ogen van een zelfrijdende auto met liDAR kijken

Veranderende rol RDW

Voor de RDW zal er veel veranderen naarmate er meer zelfrijdende auto’s op de markt komen. De traditionele wagen die op fossiele brandstof rijdt bestaat al sinds het eind van de negentiende eeuw, maar zal voor de elektrische, zelfrijdende opvolger plaats maken. Feddes: “We zijn geneigd om voor te schrijven hoe je een auto moet bouwen, want daar bestaat al zoveel kennis over. Maar voor software gaat dat al niet meer op, want dat is nieuw en gaat bovendien over gedrag.”

“Nu schrijven we voor hoe groot een spiegel moet zijn, echt bijna wat voor materiaal je moet gebruiken en hoe je deze maakt. Daar willen we een andere denkwijze in gaan hanteren,” laat de senior adviseur weten. “Als Audi zegt dat ze een camera in plaats van een spiegel willen gebruiken, dan zou dat niet kunnen omdat volgens de regelgeving een spiegel verplicht is. Maar het gaat erom dat er zicht moet zijn op wat er om het voertuig heen gebeurt, dus kunnen we als eis gaan stellen: ‘toon maar aan dat dit onderdeel werkt en de auto veilig kan rijden.’ Dan maakt het in principe niet uit of het een radarsensor, camera of spiegel is.”

Vanwege de kunstmatige intelligentie verschuift de nadruk bij de RDW van toelating naar toezicht houden. Volgens Feddes krijgt de zelfrijdende auto constant software-updates en vraagt dat om extra controle. “Tot nu toe gingen we er bij de toelating altijd vanuit dat de auto zijn hele leven hetzelfde bleef. Door de software zal de auto continue bijleren en updates krijgen.”

Concepten van een zelfrijdende auto: zonder stuur, zonder spiegels...

Foto: Nynke Vellinga

Het rijbewijs van de toekomst

Aantonen dat je goed kan rijden onder bepaalde omstandigheden en speciale verrichtingen kunt uitvoeren is iets wat mensen doen bij een rijschool. In de toekomst waarschijnlijk niet meer als het aan Koelikamp ligt: “Ik zeg vaak dat kinderen die nu geboren worden nooit meer een rijbewijs zullen halen. Die laten zich voort rijden. Waarom zou je nog zelf een rijbewijs halen als er door bedrijven en instanties zoveel geld en energie wordt gestoken in de komst van zelfrijdende systemen?”

In plaats van dat mensen een rijbewijs halen zal de auto dus een verkeersexamen afleggen. Die moet dan aantonen dat hij bekwaam genoeg is om op bepaalde trajecten te mogen rijden. Eigenlijk gebeurt dat nu al tijdens tests, maar zal de RDW en het CBR in de toekomst een digitaal rijbewijs aan de auto afgeven. Provincie Groningen wil met de RDW en Green Dino [webpagina van bedrijf] proberen om de eerste te zijn die hiermee komt.

Waar Koelikamp denkt dat het rijbewijs voor mensen snel verdwijnt, zal je volgens Feddes de komende veertig jaar nog gewoon zelf je rijbewijs moeten halen. “Het duurt zeker 25 jaar tot de huidige auto’s van de weg zijn en dan moeten we nog maar zien of een rijbewijs voor mensen geen zin meer heeft.” Wel kan het rijbewijs vernieuwd worden met het oog op geavanceerde autopilots.

Verwacht overigens niet gelijk teveel van de eerste auto’s met rijbewijzen. Op dit moment staat de technologie nog in de kinderschoenen. Koelikamp: “Als je kijkt hoever we op dit moment zijn, kun je zeggen dat de zelfrijdende auto een vijfjarige is. En je moet zeventien zijn om je rijbewijs te halen.”

Van autobezit naar autogebruik

Als de auto’s zelf kunnen rijden zijn rijbewijzen waarschijnlijk niet meer nodig. Niet alleen dat, ook een auto kopen is in dat geval niet meer nodig. Er zijn veel experts die denken dat we op dat vlak naar een soort deeleconomie gaan. Dat gelooft onder andere Koelikamp en ook Terry Albronda, verkeersdeskundige bij gemeente Groningen. “De auto staat nu negentig procent van de tijd stil en het is veel voordeliger om er dan een te bestellen net als met taxi’s,” zegt hij. Wat dat betreft heeft Uber het handig bekeken door vol in te zetten op zelfrijdende taxi’s.

“Een voertuig blijft een voertuig. Hij zal je van A naar B brengen, alleen zal de consument het op een andere manier kunnen gebruiken. Dat levert allerlei vragen op over mobiliteit en de invloed van zelfrijdende auto’s op fietsgedrag en het openbaar vervoer. Als er allerlei auto’s rondrijden kan iedereen zo instappen,” blikt Albronda vooruit.

Niet leuk dus voor de mensen die van autorijden houden. Koelikamp: “Ik denk dat als je zelf nog wil sturen je een dagje naar het circuit toe moet. Dan wordt het een soort uitstapje zodat je zelf weer eens kan sturen. Het is heel goed mogelijk, maar daar gaan dan wel heel wat jaren overheen en dat zit hem ook in acceptatie en de regelgeving.”

Een algemene verzekering

Want ook in de regelgeving zal er veel veranderen. Met name op het gebied van aansprakelijkheid en verzekeringen. Volgens Nynke Vellinga is een algemenere verkeersverzekering voor iedereen een veel geopperde oplossing. Hoe zou dat dan in zijn werk gaan? “Iedereen is verzekerd voor de eigen schade en de verzekering dekt dit. Krijg je een ongeluk met iemand anders dan vechten de verzekeringsmaatschappijen en eventueel fabrikanten het met elkaar uit en hebben wij er verder geen last van,” legt ze uit.

Het nadeel daarvan is dat de financiële prikkel wegvalt om je netjes te gedragen in de overgangsfase, want ‘de verzekeraar betaalt toch wel’. Het kan ervoor zorgen dat mensen de grens wat meer gaan oprekken. Ook kan het duur zijn om iedereen te verzekeren, waardoor er een of ander sociaal vangnet nodig is. Vellinga: “In Zweden hebben ze al een dergelijk sociaal verzekeringssysteem waarbij iedereen verzekerd is, dus daar zijn ze al een stap verder wat dat betreft.”

Steden en wegen

Omdat er nog geen volledig autonome voertuigen bestaan, blijft het moeilijk om een concreet beeld te vormen van hoe alles precies zal uitpakken. Toch zijn de meeste experts het op een paar punten eens, waaronder dat autobezit overbodig zal zijn. Als we straks met zijn allen auto’s gaan delen, blijven deze dus constant rondrijden.

Volgens Feddes zullen we meer parkeerplaatsen aan de rand van de stad gaan zien. “Mensen vinden het vervelend om een parkeergarage in te gaan en lang te moeten zoeken naar een vrije plek. Hoe mooi is het dat de auto zelf wegrijdt als je uitstapt en terugkomt als je een signaal geeft. Mensen zullen bereid zijn daarvoor te betalen,” meent hij. Dat betekent dat gemeenten daar nu in principe al bij na mogen denken willen ze er een aanleggen. Hoe rendabel blijft het uiteindelijk?

Wel lijkt het hem onwaarschijnlijk dat ze ons ooit automatisch afzetten voor de kroegdeuren. De binnenstad is daarvoor veel te complex en Feddes noemt dat vooral grote steden steeds meer auto’s gaan weren uit het centrum. “Zo krijg je een meer leefbare stad en kun je in plaats van parkeerplaatsen een stadspark neerzetten. Dat doet erg veel goeds voor je stad. Ik verwacht daarom dat de zelfrijdende voertuigen ons meer richting de rand van de stad kunnen brengen.”

Wat betreft de infrastructuur gaat er niet per se veel veranderen lijkt het antwoord. De Zuidelijke Ringweg in Groningen wordt momenteel flink op de schop genomen, maar zowel Koelikamp als Albronda bevestigen dat er geen rekening wordt gehouden met de komst van zelfrijdend vervoer binnen nu en een aantal jaar. “De reden daarvoor is dat Tesla’s en andere slimme auto’s op het huidige wegennetwerk moeten kunnen rijden. Anders gaat het enorm veel kosten om niet alleen hier maar in heel Nederland de wegen aan te passen.”

Een uitzondering lijkt dan wel de bouw van enkele slimme snelwegen. Vellinga weet dat een snelweg, die van Rotterdam via Duitsland naar Wenen loopt, wordt uitgerust met allerlei technische snufjes. “Zo kan er meer gecommuniceerd worden met en door de voertuigen. Als er een paar kilometer verderop een file ontstaat zal je auto op een gegeven moment vanzelf gas minderen, nog voor je de file ziet. Dat soort dingen maakt het verkeer een stuk efficiënter.

ROY RIJSDIJK