Het dingetje genaamd acceptatie

Volgende maand zal een speciale bus passagiers oppikken en afzetten bij het nieuwe ziekenhuis van Scheemda. Een groet of knikje richting de chauffeur bij het in- en uitstappen zal niet mogelijk zijn, want die is nergens te bekennen. In plaats daarvan rijdt de bus volledig uit zichzelf. Science fiction wordt langzaam werkelijkheid.

Sinds 2016 werken de drie meest noordelijke provincies in Nederland samen om de ontwikkeling van autonoom vervoer op gang te brengen. Zelfrijdende auto’s op de wegen zien zij wel zitten. “Ik verwacht dat de auto uiteindelijk helemaal zelf gaat rijden en mensen niets meer hoeven doen,” meent projectmanager Daniel Koelikamp. “Het is gewoonweg veel veiliger. We houden het ongevalspercentage bij op provinciale wegen en de oorzaken erachter zijn voor 99% menselijke fouten zoals te hard rijden, te dicht op de voorganger of afgeleid zijn. Mensen overschatten constant hun eigen capaciteiten en in de theorie heeft een zelfrijdend voertuig die problemen niet.”

'De zelfrijdende auto komt er sowieso'

Belangrijk is dan wel dat mensen gewend raken aan het idee dat ze het stuur zullen afstaan aan een robot. Acceptatie is toch wel een dingetje gebleken. Zo schijnt in Amerika maar één op de vijf mensen een zelfrijdende auto te vertrouwen. Volgens Koelikamp komt de auto er sowieso, maar wanneer dat is ligt aan de publieke opinie. “Zodra er ongelukken gebeuren roept iedereen ‘zie je wel, ze zijn onveilig’. Terwijl er diezelfde dag tientallen ongelukken gebeuren met mensen achter het stuur. In maart kwamen in Helmond vijf mensen om, maar er was niemand die zich afvroeg of we de volgende dag wel achter het stuur moesten kruipen. Mensen accepteren veel meer van elkaar dan van techniek.”

Ook Gerben Feddes, senior adviseur intelligent mobility bij de RDW, gelooft dat de introductie van de zelfrijdende auto onvermijdelijk is. “Als je puur kijkt naar hoeveel geld fabrikanten in onderzoeken steken, dan moeten die systemen beschikbaar komen in auto’s. Ze moeten de peperdure investeringen op een gegeven moment gewoon terug gaan verdienen.”

De burger moet dus uiteindelijk volgen, maar die zal er volgens Feddes juist niet zoveel moeite mee hebben. De RDW heeft volgens hem meerdere tests gedaan met bezorgrobots die onder andere pizza’s rondbrachten. “Wat we merkten is dat mensen er op een gegeven moment aan wennen en niet eens meer naar omkijken. Zodra iemand een aantal keer zo’n voertuig heeft gezien, vindt diegene het wel prima. Bovendien willen fabrikanten dat hun zelfrijdende auto eigenlijk niet opvalt tussen het overige verkeer, dan heeft niemand er last van.”

Innovation Adoption Curve

Ondanks dat mensen aan het idee wennen, blijft het vertrouwen wankel. De zelfrijdende auto is niet de eerste technologische innovatie die niet gelijk omarmd wordt. Koelikamp vergelijkt het met zijn smartphone. “Er was een beperkte groep die heel lang niks te maken wilde hebben met een touchscreen en al die apps, die mensen zijn er nu nog steeds. Daar tegenover stonden de early adopters die het geweldig vonden en meteen een eerste generatie iPhone hadden. En er was een grote middengroep die uiteindelijk maar mee ging met de rest.”

Innovation Adoption Curve

Foto: Jurgen Appelo

Hetzelfde gaat ook nu op volgens de projectmanager. “We hielden vorig jaar een demo in Loppersum waar zo’n vijfhonderd man op af kwam voor een kort ritje. Dat was puur om eraan te wennen. Kinderen vonden het fantastisch, die waren gelijk om. Maar er waren ook ouderen die zeiden ‘mij krijg je daar niet in’. Uiteindelijk konden we er eentje overtuigen, die mevrouw stapte er heel enthousiast weer uit. Ze was na twee seconden vergeten dat er geen stuur in zat en riep al dat ze dan zelf naar haar kleinkinderen toe kan gaan.”

Er zullen volgens Koelikamp nog lang mensen blijven die beweren veel beter zelf te kunnen rijden. “Mogelijk komt er ooit een wetgeving die dat verbiedt, maar dat is speculeren. Ik denk dat de enige manier om mensen te overtuigen is door de mogelijkheden van de techniek te tonen. Door te laten zien dat het veilig is.” En daarin ligt een taak voor de media zou je kunnen stellen. Sinds 2012 hebben alleen de landelijke dagbladen al zo’n 152 berichten gepubliceerd over de zelfrijdende auto. Wat blijkt: ongelukken worden breed uitgemeten.

De rol van de media

Koelikamp benadrukt de rol van de media. “Zolang mensen er niet mee in aanraking zijn geweest, hebben ze hun eigen beeld van zelfrijdend vervoer dat voornamelijk door het nieuws wordt gevoed. Media pikken alleen snel de ongelukken op. Er is tevens een beeld ontstaan dat zelfrijdende auto’s nooit ongelukken maken, maar dat is natuurlijk een illusie. Er zullen nog steeds ongelukken gebeuren, maar in potentie vele malen minder dan wanneer mensen zelf rijden. Dat is een heel lastig te framen beeld.”

Iemand anders die zich bezighoudt met de ontwikkeling van zelfrijdende auto’s in Giulio Mecacci. De filosoof en docent aan de TU Delft doet voornamelijk onderzoek naar de ethiek rondom dit onderwerp en meent dat de samenleving gepolariseerd is. “Je hebt een groep jonge mensen die het door de hype super cool vinden. Tegelijk zijn er ook mensen bang, maar om de verkeerde reden. Zij denken dat het niet veilig is door de grote koppen in de kranten. Maar de zelfrijdende state of the art systemen kunnen het verkeer oneindig veel veiliger maken.”

BBC's Top Gear test in bovenstaand filmpje de autopilot van de Tesla Model S uit!

De onderste steen

De media hebben volgens Mecacci de verantwoordelijkheid om goed en compleet te informeren. Nu leiden ze de aandacht vooral af van het echte probleem. Het gaat er niet zozeer om dát een Tesla iemand omver rijdt, maar om het onderliggende probleem: de transitie van een menselijke bestuurder naar een geautomatiseerde. “Veel automerken die met zelfrijdende voertuigen komen, maken misbruik van de onwetendheid van de consument. Ze geven ons een bijna onmogelijke opdracht zonder dat we het weten en schuiven daarmee de aansprakelijkheid bij zichzelf weg.”

Zo legt hij uit dat de Tesla Model S een autopilot heeft, maar je wel constant moet opletten om in te grijpen mocht er iets fout gaan. “Aan de ene kant zegt het bedrijf dus dat je niet zelf hoeft te sturen, aan de andere kant moet je als het ware babysitten. Dat gaat op een gegeven moment verkeerd, want je kan geen uren gefocust blijven als je niet zelf rijdt. Bij een ongeluk is het je eigen schuld, want je had moeten ingrijpen. Het is eigenlijk een onacceptabel beleid.”

Wat Mecacci betreft komt de technologie er hoe dan ook en hebben mensen geen keuze. “Als ze konden kiezen zouden ze voor de zelfrijdende auto moeten zijn, want het is de toekomst en verbetert onze levens, het milieu en veiligheid. Maar het punt is dat het toch wel gebeurt. Iemand beslist vanzelf dat de technologie er moet komen, omdat er geld mee valt te verdienen. Zo werkt het nou eenmaal.”